آل عطار

آلِ عَطّار، از خاندانهای مشهور علمی و دینی شیعه در نجف، در سده‌های 12 و 13 ق / 18 و 19 م. نیای بزرگ این خاندان، سید محمدبن علی بن سیف‌الدّین حسنی بغدادی به علت اقامت در محلۀ عطاران (داروسازان و داروفروشان) بغداد، به عطار شهرت یافته است. پس از آنکه سید محمد با فرزندانش از بغداد به نجف کوچید، بیش‌تر افراد این خاندان در این شهرساکن شدند. معروف‌ترین چهرۀ آل عطار، سید احمدبن محمد (1128-1215 ق / 1716-1800 م) است. وی در بغداد زاده شد (روایت دیگری نیز وجود دارد که بر پایۀ آن، سید احمد در نجف زاده شده است. نک‍ : آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، 1 / 221). در کودکی به نجف رفت و در حوزۀ علمی این شهر ابتدا مقدمات علوم را فراگرفت و سپس نزد علمای برجستۀ آن روزگار، از‌جمله شیخ محمدتقی دورقی، آقا محمدباقر بهبهانی، شیخ مهدی فتونی، سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف‌الغطاء به کسب علم پرداخت و در فقه و اصول و نیز در ادبیات و حدیث و رجال تبحر یافت. همۀ استادان سید احمد به‌سبب دانش و اخلاق و پارساییش به او علاقه داشتند، ولی او بیش‌تر با بحرالعلوم معاشر بود. کتابخانۀ شخصی سید احمد از خزائن معتبر نجف شمرده می‌شد. برخی آثار او از این قرار است: التحقیق فی غایة التحقیق در اصول فقه (خطی)؛ ارجوزة فی الرجال (چاپ شده)؛ ریاض الجنان فی اعمال شهر رمضان (چاپ بغداد، 1332 ق)؛ التحقیق فی الفقه و یک دیوان شعر با حدود 5000 بیت. اشعار او بیش‌تر در مدح اهل بیت رسول و نیز در ستایش یا رثای استادان و شخصیتهای بر‌جستۀ عصر خویش است اما از هیچ یک از نسخه‌های خطی تألیفات وی اطلاعی در دست نیست.
شخصیت مهم دیگر آل عطار، سید محمدتقی بن حسن بن هادی بن احمد (د 1346 ق / 1928 م) نبیرۀ احمدبن محمد است. وی نخست عطاری می‌کرد، اما از این کار روی گرداند و در طلب دانشهای دینی به سامرا رفت و نزد میرزا محمد تهرانی عسکری به فراگرفتن مقدمات و سطوح فقه و اصول پرداخت. پس از آن در دروس خارج اساتید دیگر حضور یافت و به‌رغم آنکه کار تحصیل علم را دیر آغاز کرده بود، بر بسیاری از فضلای مجتهدین تفوق یافت. چنانکه ممکن بود به مرجعیت عام نیز برسد، اما اجل مهلتش نداد و در پنجاه و چند سالگی در نجف درگذشت. سید محمدتقی کلیه ابواب اصول و بسیاری از ابواب فقه را بر پایه استنباط خویش به رشتۀ تحریر درآورده است. از‌جمله آثار او، کتاب الخاتمة فی خلل الصلاة است که در 1344 ق تألیف شده و 700 صفحۀ بزرگ را دربر می‌گیرد. آقا‌بزرگ تهرانی نسخۀ دست‌نویس مؤلف را نزد فرزند وی سید جعفربن محمدتقی دیده است. جای کنونی این نسخه معلوم نیست.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 3 / 480، 7 / 131، 11 / 320-321؛ همو، طبقات اعلام الشیعة (القرن الثالث بعد العشرة)، مشهد، 1404 ق،1 / 113-114، 309-310، 3 / 130-135، 5 / 26؛ همان، القرن الرابع عشر، 1 / 252؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، 1403 ق، 3 / 130-135، 5 / 26؛ حارثی، بهاء‌الدین، منن‌الرحمن، نجف، 1344 ق، صص 129، 134؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، چ 2، 1 / 232؛ کحاله، عمررضا، معجم ‌المؤلفین، 2 / 131، 3 / 34، 208، 9 / 128؛ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة‌‌الادب، تبریز، 1346 ش، 4 / 5، 144، 8 / 472؛ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة، بغداد، صص 4، 6.

بخش معارف